کتاب سبز پروژه1(روش های قرار دادی اجرای پروژه،ادعا،کنترل) (کد محصول: 1048)

کتاب سبز پروژه: روش های قراردادی اجرای پروژه، ادعا، کنترل

پیشگفتار مؤلف

آنچه که بیش از هر چیزی، ضرورت و انگیزه دست به قلم شدن برای تکمیل مرجعی همانند سری «کتاب‌های سبز پروژه» را در بنده بوجود آورد، خلأیی بود که بعد از فارغ التحصیل شدن از دانشگاه، احساس کردم و گمان می‌کنم که هر فارغ التحصیلی نیز به نوعی با آن مواجه شده باشد. این خلأ زاییده همسو نبودن کامل فضایی است که دانشجو از آن بیرون آمده با صنعت احداث کشورمان و به ناچار تازه وارد به صنعت احداث باید با فشار فکری خاصی بدنبال جذب شدن در این صنعت بلاتکلیف بدون متولی باشد تا بلکه با مدرک دانشگاهی ارزنده‌ی خود بتواند امرار معاش کند. چه بسا می‌بایست با کنایه‌های کثیر بزرگان صنعت احداث دست و پنجه نرم کند و مدام به این فکر باشد که پس در دانشگاه چه آموخته است؟ کمااینکه این پرسش اغلب از زبان پیشکسوتان گرامی این صنعت به گوش می‌خورد و جای بسی تاسف است.
هدف از نگارش این کتاب و همچنین سری کتاب‌های سبز پروژه پر کردن حلقه‌های مفقوده‌ی صنعت احداث و دانشگاه بوده و امید است که نه تنها فارغ التحصیلان جوان را یاری رساند تا بر آن احساس تلخ پیش‌گفته چیره گردند بلکه در خود این قدرت ادعا را ببینند که گرچه دانش و تجربه از یک جنس نیستند لیکن هم وزنند. ناگفته پیداست که آموخته‌های دانشگاهی بسی ارزشمند بوده و بدون کسب آن تفکر سازندگی در شخص به سختی رشد و نمو می‌یابد. همچنین امید دارم که این مجموعه خلا دانش مهندسین مجرب صنعت احداث را هرچند جزئی ولی بتواند پر نماید و تاثیرگذار باشد. پرواضح است که صنعت احداث ما با همه ی معایبش بر بازوان پرتوان همین دست اندرکاران دلسوزش استوار است. آرزوی سربلندی و افتخار کمترین چیزی است که برایشان خواهانم.
در کتب نوشته شده قبلی توسط اینجانب، به دو مقوله بسیار مهم در اجرای پروژه، شامل «مدیریت قرارداد و ادعا» و «کنترل پروژه کاربردی در قراردادهای ساخت»، از دیدگاه‌های متفاوت پیمانکاران و کارفرمایان، پرداخته بودم. با عنایت به پیگیری‌های مکرر ناشر محترم سری «کتاب‌های سبز پروژه» طی چهار سال گذشته و ناامید نشدنشان با توجه به بدقولی‌های بیش از حد اینجانب، سرانجام سری «کتاب‌های سبز پروژه»، با گردآوری مطالب و جمع‌بندی موضوعی، از زمان شکل‌گیری قرارداد تا خاتمه آن، قدم به قدم برای جوانانی که موهبت سازندگی آینده کشور در دستان پرتوانشان است، تقدیم می‌گردد و کتاب حاضر که پیش درآمدی است بر آن مجموعه، تلفیق به روز شده‌ای است از دو کتاب منتشر شده‌ی قبلی که دیگر تحت آن عناوین منتشر نمی‌شوند. باشد که مقبول افتد.
در اینجا جا دارد از تمام پیشکسوتانی که در صنعت احداث فقط به فکر موفقیت خود بوده و تجارب ارزنده خود را، آنگونه که بایسته و شایسته بوده است، به نسل جوان انتقال نداده‌اند، انتقاد نموده و عمده تقصیر ضعف در نظام اجرای پروژه‌ها در کشور را به گردنشان انداخته و برایشان آرزوی یادگیری چگونه رفتار کردن با نسل جوان بعد از خودمان را بنمایم. امید است که فاصله زمانی تطبیق مطالبی که دانشجویان در نظام آکادمیک فرا می‌گیرد، با آنچه در هنگام ورود به صنعت پیش روی خود می بیند، به حداقل برسد.
در ابتدای «کتاب‌های سبز پروژه» تصمیم داشتم همانند کتاب‌های چاپ شده‌ی قبلی تنها به مقدمه‌ای از خودم اکتفا کنم. نظر ناشر بر این بود که علاوه بر مقدمه‌ی مؤلف و مقدمه‌ی ناشر، مقدمه‌ای از نمایندگان صنعت احداث نیز به آن اضافه شود. بسیار برایم جالب بود و در این خصوص با مدیران موفق در زمینه‌ی پیمانکاری و ارائه خدمات مشاوره، صحبت نموده و نظر مساعد ایشان را جلب نمودم. در آخرین لحظات که سری کتاب‌های حاضر برای چاپ آماده گردید، ترجیح دادم که به شعری از شادروان احمد شاملو اکتفا کنم:
سکوت آب
می‌تواند خشکی باشد و
فریاد عطش
سکوت گندم
می‌تواند گرسنگی باشد و
غریو پیروزمند قحط
آنچنان که سکوت آفتاب ظلمات است
اما سکوت آدمی فقدان جهان و خداست
در خاتمه لازم به تاکید است که مجموعه كتاب‌هاي سبز پروژه با ديدگاهی كاملاً كاربردي نسبت به موارد قراردادي، از زمان برگزاري مناقصه تا خاتمه‌ی پروژه مي‌پردازد و اين كتاب نیز كه پیش درآمدی است بر کتب ديگر، تلفیق دو کتاب چاپ شده‌ی قبلی خودم با اندکی تغییر و اصلاحاتی است که درحین دوره‌های آموزشی متعدد توسط دانشجوياني كه داراي تجارب مفيد و مرتبطي بودند، به اينجانب منتقل گرديده است. نهایتاً اینکه مقداری هم در جهت سازمان یافتن نتیجه و هدف، به روزرسانی شده است که تقديم مي‌گردد. روزبه ابوعلی زاده بهبهانی

زمستان 1393

مقدمه

ارزنده‌ترین الگویی که در حین نگارش مجموعه کتاب‌های سبز پروژه بر آن تاثیرگذار بوده است استاندارد مدیریت پروژه PMBOK منتشر شده توسط موسسه PMI است که در کتاب ششم به تفصیل به آن پرداخته شده است.
با تعریف پروژه آغاز می‌کنیم.
پروژه تلاشی گذرا در راستای خلق یک محصول یا خدمتی منحصر به فرد است. منحصر به فرد بودن یعنی اینکه محصول یا خدمت به صورتی مشخص با سایر محصولات یا خدمات تفاوت دارد. همینطور گذرا بودن یا به عبارت دیگر موقتی بودن پروژه، به معنای کوتاه بودن مدت زمان اجرای پروژه نیست. می‌توان گفت از آن جهت که پروژه یک تاریخ شروع و یک تاریخ پایان مشخص دارد، تلاشی گذرا محسوب می‌شود ولی نتیجه ی حاصل از آن ماندگار خواهد بود. زمان پایان یک پروژه نیز لزوماً زمانی نیست که اهداف پروژه تامین شده باشد، به زبان ساده‌تر در بسیاری از پروژه‌ها، زمانیکه مشخص شود که پروژه به اهداف خود نخواهد رسید و یا نیازی به ادامه بیشتر آن احساس نشود، زمان پایان پروژه خواهد بود.
پروژه‌ها عموماً به دلایل مختلفی از جمله تقاضای بازار برای یک محصول، نیاز و درخواست مشتری، پیشرفت تکنولوژی، فرصت‌های استراتژیک و ... تعریف و تصویب می‌شوند.
به یک زبان بسیار ساده در راستای اجراي هر پروژه، چهار کار اصلي به شرح ذیل انجام می‌شود:
1. تامين مالي
2. طراحي
3. اجرا
4. مديريت و نظارت
چنانچه هر چهار کار اصلی فوق را کارفرما یا صاحب کار یا مالک انجام دهد، روش اجراي پروژه، روش اماني انتخاب شده است که در زبان صنعت امروز گاهی به صورت اشتباه به آن پیمان مدیریتی هم می‌گویند.
اگر تامين مالي، طراحي و مديريت و نظارت به عهده ی کارفرما یا صاحب کار یا مالک باشد و پيمانکار صرفاً اجرا کند، روش انتخاب شده براي اجراي پروژه، روش ساخت یا پيمانکاري C يا DBB است که در محافل فنی کشور ما به روش سه عاملي شناخته می‌شود. سابقاً نیز به مقاطعه کاری معروف بود.
اگر فقط تامين مالي و مديريت و نظارت با کارفرما یا صاحب کار یا مالک باشد، روش اجراي پروژه دو عاملي بوده که به يکي از دو صورت EPC يا DB انجام مي‌پذيرد.
اگر علاوه بر طراحي و اجرا، تامين مالي نيز به عهده پيمانکار یا سازمان مجری گذاشته شود و به نوعي مجری پروژه، سرمايه‌گذاري اجراي پروژه را نیز خودش به عهده بگيرد يا با سرمايه‌گذار علاقه‌مند به سرمايه‌گذاري در پروژه مورد نظر، قرارداد تامين مالي پروژه را منعقد و بازگشت سرمايه را براي سرمايه‌گذار تضمين کند و در طرف ديگر کارفرما صرفاً به مديريت و نظارت بپردازد، روش اجراي پروژه، EPCF انتخاب شده است.
سرانجام اینکه اگر هر چهار کار اصلي اجراي پروژه را پيمانکار يا سرمايه‌گذار انجام داده و پس از بهره‌برداري، مالکيت پروژه را به کارفرما يا سرمايه‌پذير منتقل نمايد، روش BOT انتخاب شده است.
در مواردی هم که هر چهار کار اصلي اجراي پروژه را پيمانکار يا سرمايه‌گذار انجام داده و با توجه به سود حاصل از بهره‌برداري، مالکيت مطلق پروژه در زمان بهره‌برداري و به مدت معين ترجيح سرمايه‌گذار باشد، روش BOO انتخاب شده است.
انتخاب روش اجرای پروژه و به تبعیت از آن، نوع قرارداد فی مابین ارائه دهنده‌ی خدمت و دریافت کننده‌ی خدمت بر اساس نحوه‌ی انتقال ريسك و يا سهم ريسك هر يك از طرفين قرارداد، تعيين مي‌شود. به عبارتی ديگر نوع قرارداد مورد استفاده و ضوابط و شرايط خاص قرارداد، ميزان ريسك فرض شده و تقسیم شده بین طرفين قرارداد را تعيين مي‌كند و این نوع و میزان ریسک‌های طرفین قرارداد است که منشاء ادعاهای آتی هر یک از طرفین قرارداد نسبت به طرف دیگر می‌شود.